میکند سلسله زلف تو دیوانه مرا

میکشد نرگس مست تو به میخانه مرا

متحیر شده ام تا غم عشقت ناگاه

از کجا یافت در این گوشه ویرانه مرا

معنی " سیره "

ابتدا لغت " سیره " را معنی بکنم که تا این لغت را معنی نکنم‏
نمی‏توانم سیره پیغمبر را تفسیر بکنم . " سیره " در زبان عربی از ماده‏
" سیر " است  . . " سیر " یعنی حرکت ، رفتن ، راه رفتن

 " سیره " یعنی نوع راه رفتن . سیره بر وزن فعلة است و فعله در زبان‏
عربی دلالت می‏کند بر نوع . مثلا جلسه یعنی سبک و نوع نشستن ، و این نکته‏
دقیقی است . سیر یعنی رفتن ، رفتار ، ولی سیره یعنی نوع و سبک رفتار .
آنچه مهم است شناختن سبک رفتار پیغمبر است . آنها که سیره نوشته‏اند
رفتار پیغمبر را نوشته‏اند . این کتابهایی که ما به نام سیره داریم سیر
است نه سیره . مثلا سیره حلبیه سیر است نه سیره ، اسمش سیره هست ولی‏
واقعش سیر است . رفتار پیغمبر نوشته شده است نه سبک پیغمبر در رفتار
، نه اسلوب رفتار پیغمبر ، نه متد پیغمبر .

سبک شناسی

مسئله متد خیلی مهم است . مثلا در باب شعر ، رودکی را می‏گوئیم شاعر ،
سنائی را هم می‏گوئیم شاعر ، مولوی را هم می‏گوئیم شاعر ، فردوسی را هم‏
می‏گوئیم شاعر ، صائب را هم می‏گوئیم شاعر ، حافظ را هم می‏گوئیم شاعر .
برای یک آدمی که وارد سبک شعر نباشد همه شعر است . می‏گوید شعر ، شعر
است دیگر ، شعر که فرق نمی‏کند ولی یک آدم وارد می‏فهمد که شعر سبکهای‏
مختلف دارد ، شعر به سبک هندی داریم ، شعر به سبک خراسان داریم ، شعر
مثلا به سبک عرفان داریم ، و سبکهای دیگر در شعر شناسی آنچه مهم است‏
سبک شناسی است که ملک الشعرای بهار کتابی در سبک شناسی نوشته است .
حتی در نثر هم سبک شناسی هست و اختصاص به شعر ندارد . سبک شناسی غیر
از شعر شناسی

خواجه نصیرالدین یک عالم است . ولی یک آدم وارد
می‏داند که میان سبک و متد و روش این عالمها از زمین تا آسمان تفاوت‏
است . یک عالم سبکش سبک استدلالی و قیاسی است یعنی در همه مسائل از
منطق ارسطوئی پیروی می‏کند . اگر طب را در اختیار او قرار بدهی طب را
می‏خواهد با منطق ارسطوئی به دست بیاورد ، اگر فقه را هم به او بدهی‏
می‏خواهد با منطق ارسطوئی استدلال بکند ، اگر ادبیات و نحو و صرف را هم‏
در اختیارش قرار بدهی منطق ارسطوئی را در آن به کار می‏برد ، سبکش‏
اینگونه است . یکی دیگر سبکش سبک تجربی است ، مثل بسیاری از علمای‏
جدید . می‏گویند فرق سبک ابوریحان بیرونی و سبک بوعلی سینا این است که‏
سبک بوعلی سینا منطقی ارسطوئی است ولی سبک ابوریحان بیرونی بیشتر حسی‏
و تجربی بوده است ، با اینکه اینها معاصر هم و هر دو هم نابغه هستند .
یک نفر سبکش عقلی است دیگری سبکش نقلی است . بعضی اصلا سبک عقلی هیچ‏
ندارند ، در همه مسائل اعتمادشان فقط به منقولات است ، غیر از منقولات‏
دیگر به هیچ چیز اعتماد ندارند . مثلا مرحوم مجلسی اگر طب هم بخواهد
بنویسد می‏خواهد طبی بنویسد براساس منقولات ، و چون تکیه اش روی منقولات‏
است خیلی اهمیت هم نمی‏دهد به صحیح و [ سقیمش ] یا لااقل در کتابهایش‏
همه را جمع می‏کند . اگر می‏خواهد در سعد و نحس ایام هم بنویسد باز به‏
منقولات استناد می‏کند . یکی سبکش منقول است یکی سبکش معقول است ، یکی‏
سبکش حسی است ، یکی سبکش استدلالی است ، یکی سبکش مثلا به قول‏
امروزیها دیالکتیکی است یعنی اشیاء را در جریان و حرکت می‏بیند ،  یکی سبکش استاتیک است یعنی اصلا حرکت را در نظام عالم دخالت نمی‏دهد .
چندین سبک وجود دارد .

عمق رفتار پیغمبر ( ص )

در تفسیر و توجیه رفتار پیغمبر هم عینا همین مطلب هست . همین طور که‏
سخن پیغمبر معنی دارد و برای یک معنی ادا شده است ، رفتارهای پیغمبر هم‏
همه معنی و تفسیر دارد و باید در آنها تعمق کرد :
²لقد کان لکم فی رسول الله اسوش حسنة لمن کان یرجوا الله و الیوم الاخر
مخصوصا با تعبیری که قرآن می‏گوید که در وجود پیغمبر اسوه و تأسی ای‏
است برای شما ، و وجود پیغمبر کانونی است که ما از آن کانون باید [
روش زندگی را ] استخراج بکنیم . صرف اینکه یک نفر بیاید کلمات پیغمبر
را روایت کند [ کافی نیست ] . خیلی راویها هستند که چیزی درک نمی‏کنند
. اینکه ما بیاییم تاریخ پیغمبر اکرم را نقل کنیم که پیغمبر اکرم در فلان‏
جا اینجور کرد کافی نیست ، تفسیر و توجیه عمل پیغمبر مهم است . در فلان‏
جا پیغمبر اینجور رفتار کرد ، چرا اینجور رفتار کرد ؟ چه منظوری داشت ؟
پس همینطور که گفتار پیغمبر نیاز به تعمق و تفسیر دارد ، رفتار پیغمبر
هم نیاز به تعمق و تفسیر دارد .
ما نمی‏توانیم از این اظهار تأسف درباره خودمان خودداری بکنیم که ما که‏
امت پیغمبر آخر الزمان هستیم ، از هر کداممان اگر بپرسند ، نه چند تا
سخن از پیغمبر بلدیم حتی لفظش را هم بلد نیستیم چه رسد به معنی و
تفسیرش و نه از سیره و رفتار پیغمبر  می‏توانیم چند کلمه بگوئیم . این را من در بعضی جلسات دیگر هم گفته‏ام :
یکی از نویسنده‏های معروف ایران که دو سه سال پیش مرد و البته مذهبی‏
نبود ( ابتدای عمرش‏که هیچ مذهبی نبوده ، این آخر عمریها به واسطه‏
کتابهایی از من(منظور استاد مطهری هست) که منتشر شده بود با من ارتباط ، و تمایلی [ به مذهب ]
پیدا کرده بود ) یک وقتی به من گفت : من دارم کتابی را ترجمه می‏کنم در
حکمت ادیان ، یعنی حکمتهایی که در دینهای مختلف عالم وجود دارد :
حکمتهایی که امروز در دین یهود وجود دارد ، حکمتهایی که در همین انجیل‏
وجود دارد ، حکمتهایی که به زردشت نسبت می‏دهند ، حکمتهایی که به بودا
نسبت می‏دهند ، حکمتهایی که از کنفسیوس است ، و حکمتهایی که از پیغمبر
ماست . گفت : من فقط به رگ سیدیم برخورده ، زیرا از هر کسی کلمات‏
زیادی نقل کرده ولی به پیغمبر اسلام که رسیده چند جمله کوتاه نقل کرده ، و
چون ترجمه من ترجمه آزاد است می‏خواهم اندکی بیشتر نقل کنم ولی من که‏
دسترسی ندارم . گفت : من تصمیم گرفته‏ام صد آیه از قرآن را نقل کنم ، صد
جمله از کلمات پیغمبر ، و صد جمله از کلمات امیرالمؤمنین . در مورد
قرآن گفت چون قرآن مترجم ( قرآن آقای قمشه‏ای ) هست خودم می‏توانم چند
آیه انتخاب بکنم . از کلمات امیرالمؤمنین هم چون نهج البلاغه‏های مترجم‏
هست می‏توانم انتخاب بکنم ، ولی راجع به سخن پیغمبر چون من به عربی‏
چندان وارد نیستم و در فارسی هم هر چه گشتم پیدا نکردم ، اگر می‏توانی صد
جمله از پیغمبر برای من پیدا کن و ترجمه هم بکن ولی بعد من به قلم خودم‏
در می‏آورم که مطابق ذوق خودم باشد . گفتم بسیار خوب . من صد جمله از
رسول اکرم جمع‏آوری  کردم و در اختیارش قرار دادم ، ترجمه هم کردم که یکوقت در معنایش‏
اشتباه نکند ، بعد هم او در کتابی به نام " حکمت ادیان " چاپ کرد 
. البته آنجا اسم نبرد که این صد جمله پیغمبر را از کجا گرفته است ،
من هم نمی‏خواستم چون منظورم این بود که این کار انجام شود . به هر حال‏
یک وقت به من رسید و گفت : فلانی ! پیغمبر ما یک چنین سخنانی داشته ؟
! من که نمی‏دانستم . در صورتی که خود این نویسنده یک نویسنده معروف‏
ایران ، و کسی است که در کشورهای خارجی احیانا روی او حساب می‏کنند و
وقتی می‏خواهند نویسنده‏های درجه اول ایران را بشمارند یکی هم او را
می‏شمارند . یک آدمی که به قول خودش سید است و [ در همه ] عمرش هم سرو
کارش با کتاب بوده است خبر نداشت که پیغمبر ما چنین سخنانی دارد . به‏
من گفت : پیغمبر ما یک چنین سخنانی داشته و من نمی‏دانستم ؟ ! گفتم :
بله . بعد که کتاب چاپ شد گفت : فلانی من حالا می‏بینم سخنان پیغمبر اسلام‏
بر سخنان تمام پیغمبران عالم می‏چربد . اینقدر عمیق و پر معناست .

 در سیره و رفتار پیغمبر شاید ما از این هم بیشتر کوتاهی کرده باشیم .
چند سال پیش من فکر کردم که در زمینه سیره پیغمبر اکرم کتابی بنویسم به‏
همین سبکی که عرض خواهم کرد . مقدار زیادی یادداشت تهیه کردم ولی هر چه‏
جلوتر رفتم ، دیدم مثل این است که دارم وارد دریایی می‏شوم که به تدریج‏
عمیقتر می‏شود . البته صرف نظر نکردم و می‏دانم که من نمی‏توانم ادعا کنم‏
که می‏توانم سیره پیغمبر را بنویسم ولی ما لا یدرک کله لا یترک کله بالاخرش
تصمیم دارم به حول و قوه الهی روزی چیزی در این زمینه بنویسم تا بعد
دیگران بیایند بهترش را بنویسند . ولی وقتی انسان تعمق می‏کند می‏بیند
چقدر عمیق است . همین طور که سخنان پیغمبر ما عمیق است رفتار پیغمبر ما
آنقدر عمیق است که از جزئی‏ترین کار پیغمبر می‏شود قوانین استخراج کرد ،
یک کار کوچک پیغمبر یک چراغ است ، یک شعله است ، یک نور افکن است‏
برای انسان که تا مسافتهای بسیار دور را نشان می‏دهد .

این مطالب به نقل از کتاب سیری در سیره نبوی استاد مطهری هست .

عمق کلام پیغمبر ( ص )

عمده در کلمات بزرگان این است که نکات بسیار دقیقی که در این کلمات‏
گنجانیده شده است ، افراد بتوانند درک بکنند ، خصوصا که پیغمبر اکرم‏
درباره سخنان خودش فرمود ( و عمل هم نشان داد ) :
« اعطیت جوامع الکلم » 
خدا به من کلمات جامعه داده است .
یعنی خدا به من قدرتی داده است که با یک سخن کوچک یک دنیا مطلب‏
می‏توانم بگویم .
سخنان پیغمبر را همه می‏شنیدند ولی آیا همه می‏توانستند به عمق سخنان‏
پیغمبر آنچنانکه باید برسند ؟ ابدا . شاید صدی نود و نه شان هم نمی‏رسیدند
. خود پیغمبر اکرم ببینید چگونه مطلب را پیش بینی می‏کند . جمله‏ای دارد
که مفاد آن این است : سخنانی که از من می‏شنوید ضبط و نگهداری کنید و به‏
نسلهای آینده تحویل بدهید و بسپارید ، ای بسا نسلهای آینده و خیلی دور
بهتر معنی حرف مرا بفهمند از شما که امروز پای منبر من هستید . در آن‏
حدیث معروفی که در کتب معتبر ما هست و از احادیثی است که شیعه و  سنی روایت کرده‏اند و در کافی و تحف العقول و کتابهای دیگر هست ،
پیغمبر اکرم فرمود :
« نضر الله عبدا سمع مقالتی فوعاها و بلغها من لم یسمعها »
خدای خرم سازد چهره آن بنده‏ای را که سخن مرا بشنود و ضبط کند و برساند
به کسانی که آنها از من نشنیده‏اند .
بعد این جمله را اضافه فرمود :
« فرب حامل فقه غیر فقیه و رب حامل فقه الی من هو افقه منه »  .
این جمله خیلی نکته در آن هست ، یعنی اشاره‏ای است به آینده . " فقه‏
" یعنی فهم عمیق ، ولی در اینجا مقصود جمله‏ای است که عمق داشته باشد .
" فقه " با " فهم " فرقش این است که " فهم " مطلق فهمیدن است و
" فقه " فهم عمیق را می‏گویند . وقتی که فقه به کلام اطلاق بشود یعنی سخنی‏
که عمق زیاد دارد . فرمود : بسا مردمی که حامل یک سخن عمیقند ولی خودشان‏
عمیق نیستند . جمله را همیشه نقل می‏کند ولی خودش نمی‏تواند به عمق آن پی‏
ببرد . باز فرمود : بسا مردمی که جمله‏ای را ، فقهی را حمل می‏کنند یعنی‏
جمله‏ای را که از من شنیده‏اند ح فظ دارند ، فقیه هم هستند ولی نقل می‏کند
برای کسی که از خود او فقیه‏تر است یعنی نقل می‏کند برای کسی که از او
عمیقتر است و عمق فکرش بیشتر است ، او که وقتی برایش نقل می‏کند
چیزهایی می‏فهمد که خود این که برای او نقل کرده نمی‏فهمد . این است که ما
می‏بینیم سخنان پیغمبر دقیقا قرن به  چهارم به اندازه قرن پنجم . تاریخ علوم اسلامی این امر را نشان می‏دهد .
اگر شما اخلاق را مطالعه کنید ، فقه را مطالعه کنید ، معارف و فلسفه را
مطالعه کنید ، عرفان را ملاحظه کنید ، می‏بینید در هر قسمت که پیغمبر سخن‏
گفته است ، مفسرینی که در دوره‏های بعد آمده‏اند واقعا بهتر توانسته‏اند به‏
عمق کلام پیغمبر برسند . اعجاز پیغمبر در همین است . ما تنها اگر فقه‏
خودمان را در نظر بگیریم ، چنانچه یک نابغه هزار سال پیش را مثلا در نظر
بگیریم ، شیخ صدوق و شیخ مفید و حتی شیخ طوسی را در نظر بگیریم در فهم‏
معانی [ کلمات ] پیغمبر در مسائل فقهی ، و بعد بیابیم نهصد سال بعدش‏
شیخ مرتضی انصاری را در نظر بگیریم ، می‏بینیم شیخ مرتضی انصاری در نهصد
سال بعد از شیخ طوسی و شیخ مفید و شیخ صدوق بهتر می‏تواند سخن پیغمبر را
تحلیل بکند . آیا از این جهت است که شیخ مرتضی نبوغ بیشتری دارد از شیخ‏
طوسی داشته است ؟ نه ، علم زمان او وسعت بیشتری دارد از علم زمان شیخ‏
طوسی ، علم جلوتر رفته است و در نتیجه این بهتر می‏تواند به عمق سخن‏
پیغمبر برسد تا او که در هزار سال قبل بوده . آینده هم همینجور است . صد
سال دیگر ، دویست سال دیگر افرادی پیدا خواهند شد که خیلی عمیقتر از شیخ‏
انصاری سخنان پیغمبر را درک بکنند . این در گفتار .

جمعه 103 اردیبهشت 7

امروز: 2 بازدید

فهرست

[ RSS ]

[شناسنامه]

موضوعات وبلاگ

لوگوی خودم

اوقات شرعی

حضور و غیاب

یــــاهـو

جستجوی وبلاگ من

با سرعتی بی‏نظیر و باورنکردنی
متن یادداشت‏ها و پیام‏ها را بکاوید!

لوگوی دوستان

لینک دوستان

آوای آشنا

اشتراک

آرشیو

طراح قالب